Το Παλαιχώρι είναι ένα χωριό το οποίο αποτελείται από δύο κοινότητες και 2 κοινοτικά συμβούλια, το Παλαιχώρι Ορεινής και το Παλαιχώρι Μόρφου. Τόσο το Παλαιχώρι Ορεινής, όσο και Παλαιχώρι Μόρφου, ανήκουν στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς και απέχουν μόλις 43 χιλιόμετρα από το κέντρο της πρωτεύουσας.

Είναι ιδιαίτερα αξιομνημόνευτο, πως στους τοπογραφικούς χάρτες του νησιού, δεν διαχωρίζεται το Παλαιχώρι σε δύο χωριά, γεγονός που συχνά οδηγεί στο συμπέρασμα, πως το Παλαιχώρι αποτελεί «ένα μεγάλο κεφαλοχώρι της Πιτσιλιάς». Επιπλέον, σε χάρτες προγενέστερης εποχής, η περιοχή συναντάται με την ονομασία «Palicori».

Ο διοικητικός διαχωρισμός του Παλαιχωρίου, που στις μέρες μας είναι υπαρκτός με τη συγκρότηση δυο διαφορετικών κοινοτήτων, στηρίχθηκε στη διαχωριστική γραμμή που διαγράφει ένα φυσικό σύνορο, το «ρυάκι Παλαιχώρι» ή αλλιώς «παρακλάδι του ποταμού Περιστερώνας, παραπόταμου του Σερράχη». Στην ανατολική πλευρά, της πορείας που ακολουθεί το ρυάκι, βρίσκεται το Παλαιχώρι Ορεινής, ενώ στη δυτική το Παλαιχώρι Μόρφου.

Η περιοχή των Παλαιχωρίων δέχεται ετησίως ως μέση βροχόπτωση γύρω στα 810 χιλιόμετρα, γ’ αυτό και θεωρείται ως μια από τις καλύτερα αρδευόμενες περιοχές του νησιού. Το μεγαλύτερο μέρος της έκτασής του έχει αξιοποιηθεί γεωργικά, με μοναδική εξαίρεση τις βραχώδεις και απόκρημνες περιοχές. Οι κάτοικοι τόσο από το Παλαιχώρι Ορεινής, όσο και της Μόρφου, επιδίδονται στην καλλιέργεια αμπελιών, κατάλληλων για την παρασκευή οίνου, διαφόρων δέντρων, όπως μηλιές, αχλαδιές, κερασιές, ροδιές, οσπρίων, όπως φασολιών, κουκιών, αλλά και νομευτικών φυτών. Πρέπει να σημειωθεί πως τα φασόλια, που παραδοσιακά καλλιεργούνται στο χωριό, ανήκουν σε μια τοπική ποικιλία. Τέλος, το Παλαιχώρι φημίζεται για την παραγωγή πατατών και ντοματών, γνωστών ως «πομυλόρκα» . Είναι αξιοσημείωτο πως οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις του Παλαιχωρίου Ορεινής, αρδεύονται από το φράγμα Παλαιχώρι – Καμπί.

Ο πληθυσμός των δύο χωριών, όπως προκύπτει και από τον πιο κάτω πίνακα, ακολούθησε πτωτική πορεία. Η απογραφή του πληθυσμού, από το 1891 μέχρι και 1982, καταδεικνύει πως πληθυσμιακά υπερέχει το Παλαιχώρι της Μόρφου, με μοναδική εξαίρεση το 1891. Μεταξύ της εικοσαετίας, που μεσολαβεί από το 1901 έως και το 1921, η κοινή απογραφή των χωριών δεν αφήνει περιθώρια για ξεκάθαρα συμπεράσματα, αν και ο πληθυσμός του Παλαιχωρίου στο σύνολό του έχει αυξηθεί. Πρέπει να τονιστεί πως κατά τη περίοδο του μεσοπολέμου, ένας αξιοσημείωτος αριθμός των κατοίκων του χωριού, εργαζόταν στο μεταλλείο του Αμιάντου, γεγονός που τους εξανάγκαζε να διαμένουν στο Παλαιχώρι μόνο τα Σαββατοκυρίακα. Από τo 1960, έτος ανακήρυξης της κυπριακής δημοκρατίας, το Παλαιχώρι γνώρισε έντονα τις συνέπειες της αστυφιλίας, εφόσον ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων μετακινήθηκε στα αστικά κέντρα του νησιού, κυρίως στο Στρόβολο της Λευκωσίας. Αρκετοί από τους κατοίκους παρέμειναν στο χωριό, παρόλο που επαγγελματικά αποκαταστάθηκαν σε κάποια από τις πόλεις του νησιού.

Χρονολογία      Ορεινής    Μόρφου
1891                  460            454
1901                  1051*
1911                  1272*
1921                  1538*
1931                  696            750
1946                  863            1055
1960                  832            1074
1973                  735            948
1976                  737            992
1982                  546            757
2001                  410            775

* κοινή απογραφή

Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή των κατοίκων του Παλαιχωρίου την περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα κατά των Άγγλων, το 1955- 1959. Από το Παλαιχώρι προέρχονταν σημαντικοί αγωνιστές, όπως ο Κυριάκος Μάτσης, Μιχαλάκης Καραολής, ο Νίκος Γεωργίου αλλά και ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης, ο οποίος διέπρεψε και στο χώρο της πολιτικής. Η συνεισφορά των αγωνιστών Κυριάκου Μάτση, Μιχαλάκη Καραολή και Νίκου Γεωργίου τιμάται με την ανέγερση μνημείου, ενώ προς τιμή του Πολύκαρπου Γεωρκάτζη, έχει διαμορφωθεί η οικία του σε μουσείο, μέσα από το οποίο γίνεται γνωστή η ζωή του.

Επιπρόσθετα, το Παλαιχώρι είχε την τιμή να φιλοξενήσει ένα από τους ηρωϊκότερους μαχητές του απελευθερωτικού αγώνα, το Γρηγόρη Αυξεντίου, του οποίου το κρησφύγετο στο Παλαιχώρι, αποτελεί μέρος του Μουσείου Μνήμης του Απελευθερωτικού Αγώνα. Τέλος, το χωριό κοσμεί το άγαλμα της Κύπριας Μάνας, το οποίο εξυμνεί το ήθος και τη φιλοπατρία που επέδειξαν οι μανάδες που έχασαν τα παιδιά τους στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα 1955-59.

Εν κατακλείδι, η ιστορία του Παλαιχωρίου Μόρφου και Ορεινής μοιράζεται μια κοινή πορεία , εφόσον ο διαχωρισμός της θεωρείται συχνά ανέφικτος. Από την ιστορική διαδρομή των Παλαιχωρίων, κυρίαρχη θέση κατέχει η συνεισφορά των κατοίκων σε έμψυχο και άψυχο υλικό, την περίοδο του Απελευθερωτικού Αγώνα των Κυπρίων κατά των Άγγλων. Ταυτόχρονα, τα Παλαιχώρια έχουν να επιδείξουν εξαίσια έργα αρχιτεκτονικής, τόσο λαϊκής όσο και εκκλησιαστικής, μνημεία αγώνος, αλλά και αριστουργήματα τέχνης, κυρίως μέσω της εσωτερικής διακόσμησης των ναών. Χωρίς αμφιβολία, τα Παλαιχώρια, ξεχωρίζουν για την πολύχρονη ιστορική πορεία τους, για τον πολιτισμικό τους πλούτο- όπως κυρίως αναδύεται μέσω των ναών του Αγίου Λουκά, του Αγίου Γεωργίου, της Παναγίας της Χρυσοπαντάνασσας, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα), τη γραφικότητά τους, αλλά και για τη μοναδική φυσική ομορφιά τους.

Η σχέση της κοινότητας Παλαιχωρίου με την Ανόρθωση και την Αμμόχωστο ξεκινά εδώ και σχεδόν ένα αιώνα. Από το Παλαιχώρι κατάγεται η οικογένεια του Παναγιώτη Ιωάννου, γνωστού επιχειρηματία και οικονομικού αιμοδότη της Αμμοχώστου και της Ανόρθωσης. Θείος του ήρωα Κυριάκου Μάτση. Κατά τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, καταζητούμενοι αντάρτες με καταγωγή από την πόλη και την επαρχία της Αμμοχώστου είχαν σαν βάση ή σαν σταθμό τα κρησφύγετα της περιοχής. Γρηγόρης Αυξεντίου, Κυριάκος Μάτσης, Αντώνης Παπαδόπουλος, Γιώργος Μάτσης και άλλοι, είχαν μεταδώσει την αγάπη τους προς τον Σύλλογο μας σε πολλούς κατοίκους της κοινότητας. Πολύ δυνατή σχέση με την κοινότητα συνέχισε να έχει ο Αντώνης Παπαδόπουλος μέχρι τον θάνατο του. Μέχρι τις μέρες μας πολλοί Παλαιχωρίτες είναι μέλη και φίλοι του Συλλόγου της Ανόρθωσης. Μάλιστα σε αρκετούς αγώνες έκανε την εμφάνιση του το πανό «ΠΑΛΑΙΧΩΡΙ ΜΙΑ ΖΩΗ ΑΝΟ», της γνωστής οικογένειας Καραολή.